Koronavirüs pandemisinde iki buçuk yılı geride bırakırken geçtiğimiz Mart ayında tünelin ucundaki ışık görünmüştü. Bunda en büyük etken Covid'in gripten daha az ölümcül olduğunun açıklanmasıydı. Bu gelişme 'Covid-19 bitiyor' demek için çok önemli bir adımdı. Ardından hem Türkiye’de hem de dünyanın pek çok ülkesinde kısıtlamalar kalktı. Tam kötü günler geride kaldı diye düşünürken, küresel çapta adeta vaka patlaması meydana geldi. Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya ve Yunanistan Avrupa’da başı çeken ülkeler oldu. ABD, Brezilya, Meksika, Japonya, Güney Kore, Hindistan, Avustralya ve Yeni Zelanda'da da vaka sayıları çok fazla arttı. Çin'in Macau kentinde ise artan vaka sayısı nedeniyle bir haftalık karantina ilan edildi ve bazı işyerleri kapatıldı. TÜRKİYE’DE DE DURUM ÇOK FARKLI DEĞİL Türkiye'de ise Sağlık Bakanlığı Covid-19 verilerini 1 Haziran tarihinden bu yana günlük değil haftalık olarak açıklıyor. Bu verilere bakıldığında özellikle Haziran ayının ortasından itibaren vakalarda önemli bir yükseliş olduğu görülüyor. Vaka sayıları; 30 Mayıs ve 5 Haziran arasında 7 bin 322, 6 Haziran ve 12 Haziran arasında 7 bin 556, 13 Haziran ve 19 Haziran arasında 10 bin 954, 20 Haziran ve 26 Haziran arasında ise 26 bin 635, 27 Haziran-3 Temmuz arasında ise 57 bin 113 olarak kayda geçti. Sevindirici olansa beş haftalık dönemde vefat sayılarında büyük bir sıçrama görülmemiş olması. YENİDEN HATIRLATMA DOZU DÖNEMİ Artan vakalar sonrası Sağlık Bakanlığı, geçtiğimiz günlerde aşı olmak isteyenler için hatırlatma dozu randevularını açtı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Omicron varyantına bağlı Koronavirüs vakalarının artış gösterdiğini belirterek, "50 yaş üstüyle risk grubundakilerin, son aşıları üzerinden altı ay geçmişse hatırlatma dozu aşılarını olmalarını ısrarla öneriyoruz. Bu grubun, temasın artacağı bayram günlerinden başlayarak kendilerini bilhassa koruması gerekmektedir. Maskeyi zaruri kılan durumları hepimiz biliyoruz" ifadelerini kullandı. 1) KİMLER MUTLAKA AŞI OLMALI? Konuyla ilgili görüşlerine başvurdum ABD'de Jackson Laboratuvarı Enstitüsü'nde Baş Araştırmacı olarak çalışan immünoloji uzmanı Prof. Dr. Derya Unutmaz, “Bu çok önemli bir gelişme. Nisan ayından beri en azından ikinci hatırlatma dozlarının 60-65 yaş üzerine yapılması gerektiğini söylemiştik. Bu bakımdan bizdeki gelişmeyi çok olumlu buluyorum” dedi ve kimlerin hatırlatma dozu yaptırması gerektiğine dair şu bilgileri paylaştı: -- 50 yaş altında sağlıklı kişilerin dördüncü doz olmalarına çok da gerek yok. Çünkü bu yaş grubu için üçüncü doz ile dördüncü doz arasında çok fazla fark bulunmuyor. Nedeni ise şu; üç doz aşı, 'sağlıklı kişilerde' oldukça iyi bir bağışıklık oluşturdu. Yine virüse yakalanabilirler ama grip gibi atlatırlar. Fakat dördüncü dozu olmaları da bir zarar teşkil etmiyor, isterse olabilirler. Burada önemli olan 50 yaş üstü olanlar. -- Bu yaş grubundaki kişilerin bağışıklığı genç insanlar kadar iyi değil. Çünkü insanlar yaşlandıkça bağışıklık sistemleri zayıflıyor ve virüse karşı hücrelerin hafızası da azalıyor. Bu nedenle hatırlatmak gerekiyor. En azından ağır hastaları ve ölümleri önlemek için 50 yaş ve üzerinde olanların hatırlatma dozu yaptırmaları çok önemli. Özetle bağışıklık problemi olan kişilerin, ilaçlar tarafından ya da genetik olarak bağışıklığı bastırılmış olanların ve yaşları genç bile olsa kanser hastalarının mutlaka hatırlatma dozu yaptırmaları gerekiyor. Aslında 50 yaş altı için hatırlatıcı dozlar şu an ABD’de büyük bir tartışma konusu. Ülkede bir süredir 50 yaş üstü ve bağışıklık yetersizliği olan bazı genç bireyler, ikinci takviye dozunu oluyor. Fakat bulaşıcı hastalık uzmanı ve Beyaz Saray'ın baş sağlık danışmanı olan Dr. Anthony S. Fauci, hatırlatma dozunun tüm yetişkinleri kapsayacak şekilde genişletilmesini savunuyor. Dr. Fauci verdiği bir röportajında, 50 yaşın altındakilerin ikinci bir takviye aşısı olmalarını şiddetle tavsiye etmek için yeterli klinik veri olmadığını söylese de bu yaş grubundaki birçok kişinin son aşılarını Kasım ya da Aralık aylarında aldığını, bu nedenle virüse karşı korumalarının azaldığının altını çizdi. 2) YAKIN ZAMANDA COVİD GEÇİRENLER NE YAPMALI? Prof. Dr. Derya Unutmaz’a son 1-2 ay içinde koronavirüs geçirmiş olanlar aşı kararını ertelemeli mi? diye sorduğumda “Kesinlikle ertelemeli” cevabını verdi ve ekledi: “Eğer kişi, son bir-iki ay içinde koronavirüs geçirdiğini biliyorsa şu anda bir aşı olmanın çok fazla anlamı yok. Çünkü Covid geçirmekle bir doz aşı olmuş oluyorsunuz. Hatta bu virüs çok büyük bir ihtimalle Omicron ya da alt varyantlarından dolayı olduğu için aşıdan çok daha iyi bir bağışıklık oluşmuş oluyor.” 3) COVİD OLMAK NE KADAR KORUYOR? Bu noktada ise akla hemen şu soru geliyor; ‘Covid geçirmek kişiyi ne kadar süre koruyor?’ Prof. Dr. Unutmaz, “Buna net bir cevap vermek çok zor çünkü virüs sürekli kendisini değiştiriyor. Yani bu tamamen virüsün geçirdiği evrimsel mutasyonlara ve varyantlara bağlı bir durum” dedi ve devam etti: “Omicron ile beraber daha önce Covid olan kişiler tekrar koronavirüse yakalandı. Şu an Omicron'un bir de alt varyantları var; BA.4 ve BA.5… Bunlar orijinal Omicron'dan daha bulaşıcı. Hatta daha fazla antikorlardan kaçabiliyorlar. Yani Ocak ayında Covid olan bir kişi şimdi yine tekrar Covid olabilir. Burada önemli olan nokta, bu kişilerin aşıları tam ise hemen hemen tamamının virüsü hafif geçiriyor olması. Bu bakımdan enfeksiyon geçiren kişilerde ne kadar süre koruma sağlanır bilemiyoruz ama ağır hasta ve ölümlere karşı uzun süre koruyacağını düşünüyoruz.” Prof. Dr. Derya Unutmaz 4) ARTAN VAKA SAYILARI NE ANLAMA GELİYOR? Dünya Sağlık Örgütü geçtiğimiz hafta Covid-19 enfeksiyonlarının bir haftada Güneydoğu Asya ve Avrupa'da yüzde 32, Amerika'da yüzde 14, Orta Doğu'da ise yüzde 47 oranında arttığını bildirdi. Oranlar yüksek olsa da süreç çok fazla ölümcül seyretmiyor. Fakat bu durum yeni bir dalganın habercisi olabilir mi? Prof. Dr. Derya Unutmaz, aslında vakaların Dünya Sağlık Örgütü’nün açıkladığı yüzdelerin çok üstünde olduğunun altını çizerek, önemli bilgiler paylaştı: -- Dünya Sağlık Örgütü’nün açıkladığı veriler, PCR testi yapanların sayılması sonucunda oluşan yüzdeler. Fakat çoğu kişi ya test yaptırmıyor ya da ABD’de çok kullanılan hızlı testler yapıyor. Ama bunlar resmi kayıtlara geçmiyor. Şunu çok net söyleyebilirim, şu anki vaka sayılarının 10 ya da 20 misli vaka var. -- Aslında vaka saymanın çok fazla bir anlamı da kalmadı. Burada kritik olan, vakaların ölümcül seyretmemesi. Yoğun bakımlarda Covid nedeniyle doluluk çok fazla gözlemlenmedi. Şu anda orantısal olarak aşıların tam olmasıyla Covid geçirenlerin ölüm riski gripten daha düşük diyebiliriz. Fakat şunu da belirtmekte fayda var, bu dalgalar devamlı olacaktır. 5) ALT VARYANTLAR SALGINI NASIL ETKİLEDİ, YENİ AŞI GELİYOR MU? Covid-19, varyant adı verilen yeni genetik kodlarla insanların karşısına çıkıyor. Örneğin Omicron bir varyant. Fakat BA.4 ve BA.5 ise Omicron bağlantılı alt varyantlar. Bu varyantlar ilk kez yılın başında Güney Afrika'da ortaya çıktı ve şimdi ise birçok ülkede yayılıyor. Peki oluşan bu yeni dalgada yeni alt varyantların etkisi nedir? Prof. Dr. Derya Unutmaz, “Şu an tüm dünyayı saran vaka artışlarının nedeni bu alt varyantlar” dedi ve detaylandırdı: -- ABD’deki vakaların büyük çoğunluğu BA.5’ten dolayı yaşanıyor. Çünkü bunlar Omicron'un diğer alt varyantları olan BA.1 ve BA.2’nin yerine geçti. Çünkü her yeni varyant bir şekilde antikorlardan kaçmaya çalışıyor. Bunların daha fazla bulaşıcı olduklarını düşünüyoruz ve özellikle virüsün başak proteindeki antikorlardan kaçabiliyorlar. -- BA.5’in akciğer hücrelerini biraz daha fazla enfekte ettiği konusunda bazı bilgiler var. Fakat henüz bu çok net değil. Orijinal Omicron'a göre aşısı tam olmayanlarda ya da eksik olanlarda ağır hastalık yapma riski olduğuna dair bazı veriler var. Bunlar çok teyit edilmiş değil şu anda, üzerinde çalışılıyor. Fakat daha ölümcül olup olmadığını bilemiyoruz. Bunun için de çalışmalar sürüyor. -- Mevcut aşılar şu an için bu varyantlara karşı oldukça etkili. Fakat bazı durumlarda aşı kalkanını da aşabiliyorlar. Bu nedenle sonbaharda Omicron'un alt varyantlarına karşı bir aşı çıkacağını düşünüyoruz. Bunların testleri yapılıyor hatta bazıları bitti.