Hale Halime YILDIRIM / GÜNDEME BAKIŞ - İzmir Büyükşehir Belediyesi eski Başkanı Tunç Soyer’in başlattığı kooperatifleşme modeliyle kentsel dönüşüm, İzmir genelinde sert tartışmalara neden olmuş, CHP’nin eski genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da Soyer’in modeline destek vermişti.
KENT GENELİNDE TARTIŞMA YARATMIŞTI
Söz konusu kentsel dönüşüm modelinde, İzBB meclisinin İZBETON’a verdiği yetkinin İZBETON tarafından meclise sunulmadan kooperatiflere devredilmesi, kooperatiflerin inşaat işlerini verdiği bazı firmaların yeni kurulduğu ve adreslerinin CHP İzmir İl Başkanı Şenol Aslanoğlu’na ait co-working’te olması, Örnekköy’de bulunan inşaatta eksik beton kullanıldığı ve söz konusu alanın yıkılması gibi birçok tartışma kent genelinde yaşanırken, kooperatifleşme modeli Sayıştay Raporlarına da takılmıştı.
SAYIŞTAY RAPORLARINA YANSIDI
Kooperatiflerin, sözleşmelerde belirtilen tarihlerde inşaatların olması gereken seviyenin çok altında ilerlemesi hem kamuoyundan hem de Sayıştay’dan tepki almış ve Sayıştay, İzBB’nin hak sahiplerine ödediği kiraların, kooperatiflerin belirlenen sürede inşaatları bitirememesi nedeniyle uzadığını, bu durumunda belediyede kamu kaynaklarını israfa uğrattığını yani kamu zararı yaşandığını belirtmişti.
RAPORUN KONUSU
Yaşanan tartışmalar ve hak sahipleri tarafından suç duyurularının ardından İçişleri Bakanlığı Mülkiye Teftiş Kurulu Başkanlığı, İzmir Cumhuriyet Başsavcılığı’na ön inceleme talimatı vermişti. Yapılan incelemede kooperatifleşme modeliyle kentsel dönüşüm kapsamında kurulan kooperatiflerin yarattığı kamu zararı iddiaları baz alınarak, İzmir İli Karşıyaka İlçesinde İzBB Kentsel Dönüşüm Daire Başkanlığınca yürütülen Örnekköy Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Alanında inşaat ruhsatına aykırı ve eksik uygulamalar yapıldığı, Örnekköy 3. Etap ve 4. Etap anahtar teslimi inşaat yapım işi kapsamında İzBB ile iştirakçi İZBETON AŞ arasında imzalanan protokolün 21. Maddesi gereği alt yüklenici çalıştırmaya ihtiyaç duyulması durumunda idareden izin alınmasının zorunlu olmasına rağmen izin alınmadığı, İzBB tarafından 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında kanuna istinaden ortak hizmet kapsamında İZBETON AŞ’ye devredilen kat karşılığı yapım işinin protokol ile 4734 sayılı kamu ihale kanununa tabi olmayan S.S. İş İnsanları Örnekköy Konut Yapı Kooperatifi ile S.S. İş Dünyası Konut Yapı Kooperatifine İZBETON AŞ tarafından devir edilmesi sebebi ile belediye iştiraki olan İZBETON AŞ’nin kamu zararına neden olduğu ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun 8’inci maddesinin 2 No.lu bendine aykırı işlem tesis edildiği tespitleri yapıldı.
Raporda dikkat çeken bulgular şöyle:
“HUKUKİ VE İDARİ AÇIDAN BELİRSİZ”
Müfettiş raporunda, İzBETON A.Ş.’nin iştiraki olduğu konut üretim süreçlerinde hukuki ve idari açıdan bazı belirsizlikler bulunduğu tespitine yer verildi. Rapora göre, İzBETON’un doğrudan kooperatif kurucusu veya destekleyicisi rolüyle sahada yer alması, şirket statüsü ve mevzuat açısından tartışmalı bir durum olarak değerlendirildi.
“KAMU KONTROLÜ ZAYIF, ŞEFFAFLIKTAN UZAK”
Raporda, belediye şirketinin kamu ihale mevzuatına tabi olmadığı ve bu yolla ihalesiz süreçlerin işletilmesinin kamu kontrolünü zayıflatabileceği uyarısı yapıldı. Ayrıca bazı yapı kooperatiflerinin kuruluş biçimi, sermaye yapısı ve ortaklık modellerinin şeffaflıktan uzak olduğuna işaret edildi.
“DENETLENEBİLİRLİĞİ SINIRLI”
Kooperatifleşme modeliyle yürütülen kentsel dönüşüm projelerinde belediyenin üstlendiği rolün, doğrudan yatırımcı gibi hareket etmeye başladığı ve bu durumun kamusal sorumlulukla çelişebileceği de raporda vurgulandı. Özellikle, “yerinden dönüşüm” vaadiyle oluşturulan yapıların, maliyet, süre ve proje yönetimi açısından denetlenebilirliği sınırlı olduğu belirtildi.
“DETAYLI İÇ DENETİM TALEBİ”
Müfettişler ayrıca, İzBETON’un asli faaliyet alanı dışında konut üretiminde aktif rol almasının şirketin yapısal görev tanımını aşabileceğini ifade etti. Raporda, bu süreçlerin yeniden değerlendirilmesi ve mevzuata uygunluk açısından detaylı bir iç denetim yapılması gerektiği tavsiye edildi.
KAYA: “KAMU ZARARI İDDİALARINI KABUL ETMİYORUM”
Yapılan incelemenin ardından sorumlular ifadeye çağırıldı. İZBETON Genel Müdürü Heval Savaş Kaya’nın Müfettişlere Verdiği İfade şöyle:
“İzbeton A.Ş. 1980 yılında kurulmuş bir şirkettir. Yol, asfalt, çevre düzenlemesi gibi konularda faaliyet göstermektedir. 2019 yılında genel müdür olarak göreve başladım. Belediyenin kentsel dönüşüm politikaları kapsamında, yerinde ve yerel dönüşüm ilkesi benimsenmiştir. Bu kapsamda şirketimiz bazı yapı kooperatiflerine kurucu ortak olarak katılmıştır. Bu kooperatifler üzerinden konut üretimi yapılmaktadır. Amaç kâr elde etmek değil, vatandaşın uygun fiyatla konut sahibi olmasını sağlamaktır.”
“Kooperatiflere katılım, yönetim kurulu kararı ve belediye başkanının bilgisi dahilinde gerçekleşmiştir. Bu süreçlerde şirketin kaynakları usulüne uygun şekilde kullanılmıştır. İhale dışı yapılan işlemler, kamu ihale mevzuatına tabi olmayan kooperatif sisteminin doğası gereğidir. İzbeton A.Ş. üzerinden kamu zararı oluştuğu yönündeki iddiaları kabul etmiyorum. Her şey şeffaf şekilde yürütülmüştür.”
SOYER’İN SÖZLERİ
Tunç Soyer ise müfettişe verdiği ifade şunları söyledi:
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında gerçekleşen ihalelerde Örnekköy 3.,4. Etap, Aktepe-Emrez 1. Etap, Uzundere 3. ve 4. Etap için piyasa koşullarına bağlı olarak teklif alınamaması üzerine Belediyenin vatandaşa taahhüt ettiği bağımsız birimlerin yapımını hızla gerçekleştirmek amacı ile "6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun 8. maddesi (2) "Bakanlık, Başkanlık, TOKİ, İller Bankası Anonim Şirketi ve İdare; danışmanlık, yazılım, araştırma, her tür ve ölçekte harita, etüt, proje, kadastro, kamulaştırma, mikro bölgeleme, risk yönetimi ve sakınım planı çalışmalarını, her tür ve ölçekte plan yapımı ve imar uygulaması işlerini ve dönüşüm uygulamalarını Bakanlığın bağlı, ilgili ve ilişkili kurum, kuruluş ve bunların iştirakleriyle ve 4734 sayılı Kanun kapsamındaki idareler ile akdedecekleri protokoller çerçevesinde 2886 sayılı Kanuna ve 4734 sayılı Kanuna tabi olmaksızın ortak hizmet uygulamaları suretiyle de gerçekleştirebilir." hükmü gereğince Belediyemiz ile Belediye iştirakimiz İzmir Büyükşehir Belediyesi Beton Ve Asfalt Enerji Üretim Ve Dağıtım Tesisleri Su Kanalizasyon Ticaret Ve Sanayi Anonim Şirketi (IZBETON A.Ş.) arasında protokol imzalanması hususu Meclis'e sunulmuştur.
Örnekköy 3. ve 4. Etap Kat Karşılığı İnşaat Yapım İşi için Belediye Meclisinin 18.11.2020 tarih, 05.1040 sayılı Karar'ı gereği, İZBETON A.Ş. ile 29.12.2020 tarihinde, Aktepe-Emrez 1. Etap Kat Karşılığı İnşaat Yapım İşi için Belediye Meclisinin 16.04.2021 tarih, 05.458 sayılı Karar'ı gereği İZBETON A.Ş. ile 15.06.2021 tarihinde, Uzundere 3. Etap Kat Karşılığı İnşaat Yapım İşi için Belediye Meclisinin 16.12.2021 tarih, 05.1488 sayılı Karar'ı gereği IZBETON A.Ş. ile 25.01.2022 tarihinde, Uzundere 4. Etap Kat Karşılığı İnşaat Yapım İşi için Belediye Meclisinin 14.02.2023 tarih, 05.188 sayılı Karar'ı gereği IZBETON A.Ş. ile 24.03.2023 tarihinde olmak üzere 4 adet Protokol imzalanarak 5(beş) yapım etabı başlatılmıştır. Buna göre;
1- Öncelikle belirtmek isterim ki, Örnekköy Kentsel Dönüşüm ve Gelişim alanında yapılan inşaatların, kontrol iş ve işlemleri İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ tarafından fenni mesul olarak görevlendirilen teknik personel tarafından gerçekleştirilmiş, inşaat ruhsatına aykırı veya eksik uygulamalar yapıldığı tespit edilip rapor edildiğinde hemen gereği yapılmış ve belirtilen eksiklikler giderilmeden inşaatın devamına müsaade edilmemiştir.
2- Inşaat alanında izmir büyükşehir belediyesi'nden izin alınmadan alt yüklenici kullanıldığı iddiası gerçekleri yansıtmamaktadır.
IZBETON A.Ş. yöneticileri yapılacak inşaatın tamamlanmasına ilişkin olarak izmir büyükşehir belediyesi ile devamlı görüşmekte ve yapılan iş ve işlemleri bildirmektedirler. Bu nedenle İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı olarak görev yaptığım dönemde edindiğim bilgiye göre, İzmir Büyükşehir Belediyesi ile İZBETON A.Ş. arasında imzalanan 18.11.2020 tarihli sözleşmenin "temlik" başlıklı 28. maddesinde, projenin yürütülmesi ve yüklenicinin kaynak temini maksadıyla Kat Karşılığı Anahtar Teslimi İnşaat Yapımı İşinden doğacak payı karşılığında satış hakkı kazanacağı paylaşım tablosundaki bağımsız bölümler ile ilgili olarak temlik talebinde bulunabileceği açıkça yazılı olup bu duruma göre, Yüklenici IZBETON A.Ş.nin, Kat Karşılığı Anahtar Teslimi İnşaat Yapım Sözleşmesinde kendisinin hakkedeceği bağımsız bölümleri imalat yaptırdığı veya yaptıracağı bir kuruluşa temlik ederek ödeme yapabileceği öngörülmektedir. IZBETON A.Ş. ekte sunulu, İzmir Büyükşehir Belediyesine hitaben yazılan 05.07.2023 tarihli yazı ile anılan inşaat yapın işinde muhatabın IZBETON A.Ş. olduğunu ve kendi payına düşen bağımsız bölümler karşılığı başka firmalarla anlaşma yaparak imalat gerçekleştirmek istediğini ve bu kapsamda İş Dünyası Yapı Kooperatifi ile sözleşme imzalayıp işe başladığını bildirmiş olup bütün bu gelişmeler İZMİR Büyükşehir Belediyesinin bilgisi dahilindedir.
3- ligi yazınızda yer alan "4734 sayılı Kamu lhale Kanunu'na tabi olmayan S.S. İş İnsanları Örnekköy Konut Yapı Kooperatifi ile S.S. İş Dünyası Konut Yapı Kooperatifine IZBETON A.Ş. tarafından devredilmesi sebebiyle belediye iştiraki olan İZBETON A.Ş.'nin kamu zararına neden olduğu ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanunun 8. maddesinin 2. no.lu bendine aykırı işlem tesis edildiği" yolundaki iddia da hukuki dayanaktan yoksundur. 6306 sayılı Yasa'nın konuya ilişkin 8/2.maddesine göre,
"(2) Bakanlık, (Eklenmiş Ibare Rgt: 09.11.2023 Rg No: 32364 Kanun No: 7471/13) Başkanlık, TOKİ, İller Bankası Anonim Şirketi ve İdare; danışmanlık, yazılım, araştırma, her tür ve ölçekte harita, etüt, proje, kadastro, kamulaştırma, mikro bölgeleme, risk yönetimi ve sakınım planı çalışmalarını, her tür ve ölçekte plan yapımı ve imar uygulaması işlerini ve dönüşüm uygulamalarını Bakanlığın bağlı, ilgili ve ilişkili kurum, kuruluş ve bunların iştirakleriyle ve 4734 sayılı Kanun kapsamındaki idareler ile akdedecekleri protokoller çerçevesinde 2886 sayılı Kanuna ve 4734 sayılı Kanuna tabi olmaksızın ortak hizmet uygulamaları suretiyle gerçekleşmiştir”
İZBETON YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN DE İFADE VERDİ
Öte yandan raporda dönemin İZBETON yönetim kurulu üyelerinin tamamının ifadelerine yer verildi.
