Aralık 2019’dan bu yana tüm dünyayı pençesine alan koronavirüs salgınında, gözler aşı patentlerinin kaldırılıp kaldırılmayacağına çevrildi. Aşıları üreten özel şirketlerin tamamı, aşı formülleri ve teknolojileri için patent aldı. Ancak bu durumun, özellikle yoksul ülkeler için dezavantaj yarattığı, salgının küresel bir kriz olduğu düşünüldüğünde de patentin bir anlamı kalmadığı uzun zamandır tartışılıyor.
Dünya Ticaret Örgütü’nde yer alan “Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması” gereği, özellikle büyük ilaç endüstrisine sahip ülkeler ABD, İngiltere, İsviçre, Japonya, Avustralya, Kanada ve AB ülkeleri bu talebe karşı çıkıyordu. Yüzlerce sivil toplum örgütü ve uzmanla birlikte Kongre’deki Demokratlar da, ilaç şirketlerini insan hayatını kurtarmak yerine kâr amacı gütmekle suçlayarak Biden’a baskı yapıyordu.
DSÖ: MUAZZAM BİR AN...
Konu uzun süredir tartışılırken, ABD Başkanı Joe Biden’dan aşılar üzerindeki fikri mülkiyetin geçici olarak kaldırılmasına destek geldi. ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai, Twitter’dan yaptığı açıklamada, “Yönetim (Washington) fikri mülkiyet haklarının korunmasına fazlasıyla inanıyor, fakat pandemiyi bitirmeye hizmet etmek için COVID-19 aşılarına yönelik bu korumalardan feragat edilmesine destek veriyor” dedi.
Amerikan CNN televizyonu, bu gelişmeyi, “Başkan Biden insanlığı seçti” manşeti ile duyurdu. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus da “Bu, COVID-19 ile mücadelede muazzam bir an” dedi. DSÖ, aşı milliyetçiliği ve eşitsizliği konusunda sık sık uyarıda bulunuyor ve aşıların fikri mülkiyetinden vazgeçilmesini talep ediyor.
PUTİN: DESTEKLİYORUZ
Rusya'nın çift doz şeklinde uygulanan ‘Sputnik V’ aşısının tek dozluk versiyonu ‘Sputnik Light’ bu ülkede onaylanırken, patentlerin kaldırılması tartışmalarına Devlet Başkanı Vladimir Putin de yeşil ışık yaktı. Başbakan Yardımcısı Tatiana Golikova ile canlı yayınlanan bir toplantı gerçekleştiren Rusya lideri Putin patentle ilgili şöyle konuştu: “COVID-19 aşıları için alınan patentlerin topluca kaldırılması konusunda Avrupa’dan, bana göre dikkate değer bir fikir duyuyoruz. Rusya elbette ki bu yaklaşımı destekleyecektir. Defalarca söylediğim gibi, maksimum kârı elde etmeye odaklanmak yerine, insanların güvenliğini garanti etmeliyiz.”
AB BUGÜN KONUŞACAK
- Avrupa Birliği, ABD’nin tavır değişikliğine giderek patentin kaldırılması fikrine destek vermesine ılımlı yaklaştı. AB daha önce bu yönde bir adım atılmasına çok sıcak bakmıyordu.
- AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, tartışmaya hazır olduklarını belirtti.
- Almanya Şansölyesi Angela Merkel ise öneriye, “üretimde ciddi karmaşıklıklar yaratabileceği ve fikrin yeterli uluslararası desteğe sahip olup olmadığı konusunda şüphe duyduğunu” söyleyerek karşı çıktı.
- Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ABD’ye tam destek vererek, aşısının “küresel kamu ürünü” olması gerektiğini söyledi.
- Konu, AB liderlerinin bugün Portekiz’de yapacakları zirvede detaylı şekilde ele alınacak. (Güven ÖZALP / BRÜKSEL)
PATENTİ SAVUNANLAR NE DİYOR?
- Patent hakkını savunanlara göre, fikri mülkiyet haklarının korunması, araştırma ve inovasyonu teşvik ediyor. COVID-19 aşıları da, patent haklarının korunması sayesinde kısa sürede geliştirilebildi. Hakların askıya alınması, aşı arzında ani bir artışla sonuçlanmaz ve gelecekteki pandemilerle mücadeleyi tehlikeye sokar.
- Buna karşılık, 1955’te çocuk felcinin sona ermesine yardımcı olan aşıyı bulan Amerikalı bilim insanı Jonas Salk, şöyle demişti: “Güneşin patentini alabilir misiniz? Bu aşıların amacı insanlara yardım etmek, ölümü ortadan kaldırmak.”
DR. ÖZLEM TÜRECİ: KAOS YARATIR
CNN International’a röportaj veren BioNTech kurucu ortağı Dr. Özlem Türeci, aşıların üretim kapasitesinin patentler değil, sürecin karmaşıklığıyla alakalı olduğunu, bu yüzden patentleri kaldırmanın dünya çapında aşıya erişimi kolaylaştırmayacağını aksine üretimde kaosa sebep olabileceği için “kötü bir fikir olduğunu” iddia etti. BioNTech aşısının üretiminin en az 5 bin adımlık bir süreç olduğunu kaydeden Türeci, “Dolayısıyla patentlerin askıya alınması aşıya erişim konusunu çözmeyecek. Üreticiler açısından yasal, idari çözümlerin daha önemli olduğuna inanıyoruz” dedi.
ERDOĞAN ÇAĞRI YAPMIŞTI
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, kasım ayındaki G-20 Zirvesi’nde aşıların tüm insanlığın kullanımına sunulması çağrısında bulunmuştu. Almanya’daki iki Türk bilim insanının ürettiği aşıya dair ümit verici haberleri sevinçle takip ettiklerini belirten Erdoğan liderlere şöyle seslenmişti: “Ancak burada bir hususa dikkat edilmesi gerekiyor. Geliştirilen aşılar, mevcut adaletsizlikleri daha da derinleştirmek yerine insanlığın ortak malı olacak şekilde kullanıma sunulmalıdır. Bu çerçevede G20 platformu aşıya herkesin uygun maliyetli ve hakkaniyetli erişimini güvence altına alacak mekanizmaları hazırlamalı ve işletmelidir. Türkiye olarak biz de birinde insan deneylerine başladığımız toplam 16 aşı çalışmamıza bu anlayışla yaklaşıyoruz. Türkiye’nin üreteceği aşıyı inşallah tüm insanlığın hizmetine sunacağız.”
ÖZEL ‘BATSIN BU DÜNYA’ DEMİŞTİ
CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel de bir süre önce Dünya Ticaret Örgütü’nün aşıya ilişkin bilgilerin yoksul ülkelerle paylaşılmasına yönelik talebinin, İngiltere, İsviçre, AB ülkeleri ve ABD tarafından veto edilmesini eleştirerek, “İnsanlığın öldüğü noktadayız. Adaleti buysa hakikaten batsın bu dünya ve batar bu dünya. Geçen sene 4 yoksul Çinli, bir hayvan pazarında yarasa çorbası içti. Bu çorba, 1 senede dünyanın son yüzyılda yaşadığı en büyük felaketine dönüştü. Kıtadan kıtaya füze atmak değil, virüslere engel olmak marifet” demişti.
